15 asırlık kilise-caminin onarımında yapay zeka

Kaleiçi’nde Selçukluların fethi sonrası kiliseden mescide çevrilen ve 1896’daki yangında minaresinin kubbesi de yanarak kullanılamaz hale geldiği için uzun yıllardır ‘Kesik Minare’ olarak isimlendirilen Şehzade Korkut Camii’ndeki müze-cami konseptli onarım çalışmaları devam ediyor. Tarihler boyunca 6 müdahale geçiren, en önemli onarımı ise 1974’te yapılan Şehzade Korkut Camii ile ilgili son çalışmanın ihalesi 2017 yılı nisan ayında yapıldı ve temmuzda mukavele imzalandı. İşin bitim mühleti 2020 gözüken çalışma kapsamında, uzun yıllardır atıl vaziyette olan ve büyük kısmı da bakımsızlıktan yıkılan tarihi yapı, bu yıl içinde müze-cami olarak ibadete açılacak.

1920-40’LARDA ÇÖPLÜK OLARAK KULLANILMIŞ

Antik çağdan başlayıp Bizans, Roma, Selçuklu, Osmanlı ve Cumhuriyet devirlerini içeren yapının yaklaşık 15 asırlık çok kıymetli bir eser olduğunu belirten Vakıflar Bölge Müdürü Hüseyin Coşar, “Maalesef 1896’daki yangından sonraki 123 yılda harabeye dönüşmüştü. Hatta arşivlere baktığımızda 1920-40’lar ortasında buranın kentin çöplüğü, tuvalet olarak bile kullanıldığı ve çok makus durumda olduğu görülüyor. Yapı önemli halde deforme olmuştu” dedi.

125 YILDA BÜYÜK KAYIP

Yapının bugünlere kadar ayakta kalan kısımlarının ise Vakıfların 1970’lerdeki tamiri sayesinde olduğunu belirten Hüseyin Coşar, “Son 20 yıldır kamulaştırmalar, hafriyatlar, projelerin çizimi çalışmaları yapıldı ve aşikâr bir evreye geldik. Çok sıkıntı bir onarım. Zira ortadan geçen 125 yıl var ve her yıl kayıplar olmuş. Son 10 yılda bile önemli özgün modülleri maalesef kaybettik. Tonozun bir kısmı, duvarlar yıkıldı. Hatta en son 6 ay evvel sökmeyi öngördüğümüz bir duvar da yıkıldı” diye konuştu.

BİNLERCE TAŞ FOTOĞRAFLANDI

Alanda binlerce nitelikli modül bulunduğunu lakin yapının neresine ilişkin olduğunun bilinmediğini söz eden Coşar, “Örneğin Üç Kapılar dediğimiz cami girişindeki kapılar, eski fotoğraflarda var ve mermer hoş bir kapı. Fakat hiçbir modülü yoktu. Biz bu binlerce taşı tek tek fotoğrafladık, ölçümlendirdik, çizimini yaptık ve kataloglama çalışması yaptık ki bunları da kendi içinde tasnifledik. Kapı kesimi, sütun kesimi üzere değişik halde tasnifledik. Bu modüllerin nerede olduğuna ait önemli bir araştırma başlattık” dedi.

YAPAY ZEKADAN YARARLANILIYOR

Çalışmaların külliyen bilim heyeti nezaretinde, Müdafaa Şurası onayıyla yapıldığını anlatan Coşar, şöyle konuştu: “Uzman takım tek tek bütün taşları inceliyor. Günümüz teknolojilerinden de yararlandık. Şu an bütün alanlarda yapay zeka kullanılıyor ve biz eski, siyah beyaz fotoğraflarda çok bariz olmayan bezemeleri bile bu teknoloji sayesinde ortaya çıkardık. Ve baktık ki kimi fark edemediğimiz kesimleri bilgisayar programı vasıtasıyla bulduk. Birleştirmeleri de yapılarak özgün yerlerinde sergilenecekler. Kapıya ilişkin iki taşı da bulduk ve taş üzerindeki figürlerden program vasıtasıyla birleştirmek çok daha kolay oldu. Daha net bir sonuca ulaştık.”

BU YIL İBADETE AÇILACAK

Bir taraftan hafriyatın sürdüğünü ve yeni bulguların ortaya çıktığını belirten Coşar, küçüklü büyüklü binlerce taşın numaralandırıldığını, yapıda nereye ilişkin olduklarına ait tahliller ve ölçümleri yapılarak yerlerine konulmaya devam ettiğini söyledi. Coşar, “Eğer bulamadıysak yahut devşirme taş ise alanda ayrıyeten sergilenecek. Burada daima yeni bir şeyler çıkıyor, yaşayan bir okul üzere. Bizim en çok zorlandığımız onarım çalışmalarından bir tanesi, o yüzden çok titiz bir çalışma yapılıyor. Burası yaşayan bir müze olacak. Yapıdaki bütün izlerin görülebilmesi için hiçbir devri kapatmıyoruz. İçi cami-müze, dışı açık alan stant alanı olarak turizme, inanç turizmine uygun biçimde yaşatacağız. Bu yıl ibadete açacağız inşallah lakin etraf düzenlemesi ve hafriyatlar devam edecek” diye konuştu.

BİNLERCE TAŞ BİLGİSAYAR PROGRAMIYLA BİRLEŞTİRİLİYOR

Bilgisayar programları ve yapay zeka uygulamalarıyla, parçalanmış binlerce tarihi taşın hem birleştirilmesi hem de yapıdaki yepyeni yerinin tespitinde vazife yapan arkeolog Cihangir Aldemir ise şöyle konuştu:

“Vakıflar Genel Müdürlüğü’nün eski periyotlara ilişkin fotoğraflarını biraz renklendirdikten sonra, alanda tespit edilen modülün ölçülü bir halde piksel tabanlı bir programda fotoğraf üzerine yerleştirilmesi sağlandı. Nihayetinde yeni ve eski fotoğraf birbirine aplike edildiğinde bu imgenin uyumlu olduğu modüllerin, bezeme, betimlerin birbirinin devamı biçiminde olduğu anlaşıldı. Ardından ikinci kesimin da bu kesimin devamı olduğu anlaşıldı. Bunlar piksel tabanlı program yardımıyla yapıldı. Binin üzerinde nitelikli taş var. Bu taşların tamamının nereye ilişkin olduklarına ait eski fotoğraflar bize yardımcı oluyor ve yeterli bir doküman niteliği taşıyor. Yapıdaki izlerden de tespit edilebiliyor.”