Karadeniz’in ‘halk kültürü’ envanteri oluşturuldu

Artvin, Giresun, Gümüşhane, Ordu, Rize, Trabzon ve Samsun‘daki insanların geçmişten bugüne yaşayış usulü, giysisi, halk oyunları, halk müzikleri, enstrümanları, yemekleri üzere birçok kültürel faktör iki yılı aşkın müddet araştırıldı.

Doğu Karadeniz Projesi (DOKAP) Bölge Kalkınma Yönetimi Başkanlığı’nca yürütülen “Karadeniz Kültür Envanteri Projesi” kapsamında her vilayette tespit edilen kültürel faktörler kültür envanterine eklenerek kitap ve internet ortamına aktarıldı. karadeniz.gov.tr web adresinde bu vilayetlerin her birinin kültürel kıymetlerine ulaşılabiliyor.

DOKAP Bölge Kalkınma Yönetimi Lideri Yusuf Mengi, yaptığı açıklamada, kültürün bir bölgenin dokusunu oluşturan ana öge olduğunu söyledi.

Halk kültürü üzerinde mevcut ve yeni ortaya çıkarılan bilgileri düzenleyerek kapsamlı bir çalışma yaptıklarını tabir eden Mengi, “Bölgenin dinamikleri ortasında var olan zanaat ve kültür dokusunu ortaya çıkarmayı hedefledik. Karadeniz’i Karadeniz yapan bedelleri ihmal etmemiş olduk ve kültür envanteri projesine ekledik” dedi.

Mengi, projenin kapsamında köy köy, dağ zirve gezerek beşerlerle birebir bağlantılar kurduklarını anlatarak, şöyle devam etti:

“Karadeniz çok varlıklı kültürel dokusu olan, güçlü içeriğe sahip olan bir bölge. Bu bölgenin her vilayetinde, her ilçesinde farklı bir kültürel doku kelam konusu. Çalışmayla Karadeniz imajını oluşturan, lokal olmakla birlikte genel kültürel doku ortaya konuldu. Teknik seviyede yaptığımız çalışmalarla ortaya çıkarmış olduğumuz bu halk kültürü çalışması bilimsel bir temele oturmuş oldu. Ayrıyeten projede ilgili uzman şahıslarla çalıştık”

Bölgede tespit edilen birtakım kültürel ögeler şöyle anlatıldı:

TRABZON

Yörede kullanılan giysiler ortasında çarık, kara lastik, potin, entari, peştamal, jenerasyon, mes ve lastik ayakkabı yer alır. Bunlar ortasında en dikkati alımlı ise köy bayanlarının entarilerinin üzerine, bellerine bağladıkları, çoklukla beyaz, kırmızı, enlice çizgili yahut kareli peştemallerdir. 

Yöre müziğinin en önemli enstrümanı kemençedir.

Yöresel yemekleri ortasında ünü tüm Türkiye’yi saran Akçaabat köftesi, Hamsiköy sütlacı, Vakfıkebir ekmeğinin yanı sıra kara lahana çorbası, hamsili pilav, kuymak, muhlama, turşu kavurması, mısır ekmeği yer alıyor.

RİZE

Rize yöresinin klasik giysi kuşamında en besbelli ayırt edici özellik Rize bezi, feretiko ve keten dokumalardır. Rize’de gömleklik olarak dokunan kumaşlara “feretiko,” bu kumaşla dokunmuş gömleklere ise “feretiko gömlek” deniliyor.

Rize ve etrafında oynanan halk oyunlarının çabucak tümüne horon denir.

GİRESUN

Geçmişte bayanların başlarına ve bellerine bağladıkları peştamallar yöresel kıyafetler ortasında birinci evvel dikkati çeken ögelerdir. Erkekler ortasında ise pantolon yerine dar, dikiş yerleri siyah ibrişimle işlenmiş siyah yahut lacivert çuhadan yapılmış zıpka, bunun üzerine yelek, ceket olarak işlenmiş bir aba, başlık, yemeni biçimli çizmeler tercih edilen giysiler ortasında yer alıyor.

Giresun’da horon havaları, sallama, kol havası, karşılama ve metelik yaygın biçimde oynanan oyunlardır.

Doğu Karadeniz genelinde olduğu üzere kara lahana, mısır, fasulye, kabak, bezelye üzere zerzevatları ağır olarak tüketilir.  

ARTVİN

Geleneksel giyim-kuşam kültürünün izlerini yaşlı nüfusta görmek mümkün. Yaşlı erkeklerin çoklukla pantolon, gömlek ve ceketten oluşan giysileri çoğunlukla yünlü kalın kumaşlardan yapılmış ve koyu renklidir.

Yöre halk oyunları etraf illerdekiler ve Kafkas halklarının figürleriyle emsal özellikler göstermektedir. Atabarı, halk oyunlarında Artvin’in simgesi olan bir oyundur. Bunu yanı sıra Koççari, Cilveloy, Acara horonu da kıymetli yer alır.

Yörede yaygın yemek çeşitlerinden kimileri tutmaç çorbası, kara lahana çorbası, silor, kara lahana sarması, kuymak, mısır gevreğidir.

BAYBURT

Bayburt’un klasik erkek kıyafetleri ortasında başa takılan keçe külah, fes, gövdeye giyilen köynek, gezeki, göngörmez yer alıyor. Bayan kıyafetleri ortasında ise başa giyilen zirvelik, çırnakça, gövdeye giyilen köynek, üç etek, şalvar dikkati çekiyor.

Bayburt’ta oynanan halk oyunlarına bar denilir. Halk oyunları genel olarak düz ve yarım daire formunda oynanır.

Bayburt’ta tandırın çok değerli bir yeri vardır. Soğan, salça, tereyağı ve sıvı yağ ile yapılan pazı turşu kavurması, tereyağı, yumurta, kuru soğan, kavurma ve sıcak su ile yapılan çılbıra, pide, civil peyniri, tereyağı ve su ile yapılan papara üzere çok sayıda yemek bulunuyor. 

GÜMÜŞHANE

Gümüşhane’nin kuzey kesitlerinde yaşayan insanların klâsik giysi stilinde daha çok keten kullanılır. Doğu ve güney kısımlarını oluşturan Kelkit, Köse, Şiran ve merkez ilçenin üst kısmında Doğu ve İç Anadolu tesiri hissedilir.

Geçmişte Gümüşhane’de erkeklerin Güneydoğu Anadolu’dakinden farklı formda bir şalvar giydiği biliniyor. Patiskadan ya da bezden yapılan gömlekler de giysi usulünde yer almış. Bayanların kıyafetleri ortasında siyah taban üzerine beyaz puanlı çarşaf, çeşitli renklerde olan bezden büzgülü ipek çarşaflar, entari, fistan, çarık, geçmişteki giysi ögelerinden.

Gümüşhane halk oyunu kültüründe ise horon, bar, halay ve karşılama yer alıyor.

Yemek kültüründe çorba olarak gendime, katıklı çorba, ezeltere tuzlaması, fasulye bulgurlusu, ayvalı et, çirmiş adabı sulu köfte, yer alıyor.

ORDU

Yörede geçmişte erkek kıyafetleri birtakım bölümlerde şal ismi verilen kumaşlardan imal edilmiş, el dokuması bu kumaşlar tekrar yörenin kıyafet tercihlerinde kullanılmaktadır.

Kadın kıyafetleri ise çember, keşen peştamal, entari, havlu, oya, etek, mintan, basma, kadife elbise, yelek, şalvar, ayakta, çarık üzere ögelerden oluşuyor.

Ordu’da yaşayan insanların genel karakterini horon ve karşılama yansıtıyor.  

SAMSUN

Kentin kıyı bölümlerinde bayanlar peştamal, kefiye, çatma üzere üst giysiler; erkekler çapula, yemeni üzere ayakkabı cinsleri, İngiliz külotu denen pantolonu yöresel kıyafet olarak kullanmış.

Samsun’da davul, zurna ve kemençe ile oynanan oyunlar yaygın. Bunların yanı sıra Balkan ve Kafkas göçmenlerin olduğu yerleşimlerde klâsik oyunların yanı sıra Rumeli ve Kafkas oyunları da oynanıyor.

Samsun mutfağı, Karadeniz, Anadolu, Balkan ve Kafkas izlerini taşıyor.